Astronomowie z Indii, Belgii i Kanady zyskali nowe narzędzie do obserwacji Wszechświata wraz z uruchomieniem International Liquid Mirror Telescope (ILMT) – teleskopu z ciekłym zwierciadłem. Teleskop został umieszczony w należącym do Aryabhatta Research Institute of Observational Sciences (ARIES) obserwatorium na górze Devasthal (2450 metrów n.p.m.) w centralnym obszarze Himalajów. Ten nowatorski instrument jest wyposażony w zwierciadło o średnicy 4 metrów, pokryte cienką warstwą ciekłej rtęci, dzięki któremu zbiera i ogniskuje światło. Teleskop został zaprojektowany tak, aby umożliwiał przegląd pasa nieba, który przesuwa się nad nim każdej nocy, dzięki czemu pozwala wyszukiwać ruchome oraz zmienne w czasie obiekty, takie jak supernowe, soczewki grawitacyjne, śmieci kosmiczne, planetoidy, itp. “Zgromadzone dane będą idealne do przeprowadzenia głębokiego przeglądu fotometrycznej i astrometrycznej zmienności na przestrzeni około 5 lat”, zaznacza Kierownik Projektu, Prof. Jean Surdej (Uniwersytet w Liège, Belgia oraz Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska).
Teleskopy z ciekłym zwierciadłem mają tą zaletę, że powierzchnia każdej rotującej cieczy z natury przyjmuje kształt paraboli, który idealnie nadaje się do skupiania światła. Podczas obserwacji rtęciowe lustro chroni przed wiatrem cienka, przezroczysta folia mylarowa. Odbite od takiego zwierciadła światło jest następnie przepuszczane przez zaawansowany, wielosoczewkowy korektor optyczny, pozwalający uzyskiwać ostry obraz w szerokim polu widzenia. Obraz rejestruje wielkoformatowa kamera cyfrowa znajdująca się w ognisku teleskopu. Prof. Paul Hickson (University of British Columbia, Kanada), specjalista w dziedzinie ciekłych zwierciadeł, dodaje, że “rotacja Ziemi powoduje, iż obraz przesuwa się przed kamerą, ale ten ruch jest kompensowany elektronicznie. Ten tryb pracy podnosi wydajność obserwacji i sprawia, że teleskop jest szczególnie czuły na słabe i rozmyte obiekty.”
“ILMT to pierwszy teleskop z ciekłym zwierciadłem zaprojektowany wyłącznie na potrzeby obserwacji astronomicznych, jaki zainstalowano w obserwatorium Devasthal należącym do ARIES”, mówi Prof. Dipankar Banerjee, Dyrektor ARIES, i dodaje, że w obserwatorium Devasthal znajdują się obecnie dwa teleskopy kilkumetrowej średnicy: ILMT oraz Devasthal Optical Telescope (DOT). Są to dwa największe teleskopy w Indiach.
“Kiedy w bieżącym roku rozpocznie się regularna praca naukowa, ILMT będzie każdej nocy produkować około 10 GB danych, które będą szybko analizowane by wykryć długo i krótkotrwałe zmiany jasności gwiazd”, mówi dr Brajesh Kumar, naukowiec z zespołu ILMT w ARIES. “Surowe dane przesyłane będą bezpośrednio do Instytutu Obserwatorium Astronomiczne UAM w celu wstępnej redukcji i przygotowania do dalszych analiz”, mówi prof. Przemysław Bartczak. Teleskop DOT o średnicy 3.6 m, wyposażony w zaawansowane instrumenty badawcze, pozwoli na natychmiastowe śledzenie obiektów wykrytych przez ILMT.
“Bogactwo danych generowanych w ramach przeglądu z ILMT będzie wyśmienite. W przyszłości grupa młodych badaczy będzie pracować w różnych programach naukowych wykorzystujących dane z ILMT”, mówi dr Kuntal Misra, kierownik projektu ILMT w ARIES. Prof. Banerjee z entuzjazmem planuje wykorzystanie uczenia maszynowego na dużych bazach obrazów zarejestrowanych przez ILMT do klasyfikacji obserwowanych obiektów: “Mam nadzieję, że ten projekt przyciągnie i zmotywuje młode umysły ścisłe do podejmowania ambitnych wyzwań.”
W ramach projektu ILMT współpracują badacze z Aryabhatta Research Institute of observational sciencES (ARIES, niezależny instytut w Departamencie Nauki i Technologii (DST) Rządu Indii) oraz Indian Space Research Organization (ISRO), Uniwersytet w Liège i Królewskie Obserwatorium Belgii, Obserwatorium Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Astronomiczny Ulugh Beg Uzbeckiej Akademii Nauk i Uniwersytet Uzbekistanu, Uniwersytet Kolumbii Brytyjskiej, Universytet Lavala, Uniwersytet Montrealski, Uniwersytet w Toronto, York University oraz University of Victoria. Teleskop został zaprojektowany i wybudowany przez Advanced Mechanical and Optical Systems (AMOS) oraz Centre Spatial de Liège (CSL) w Belgii.
2022-06-03, AK,MK